Σύμφωνα με το άρθρο, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση -και κυρίως η οικονομική της πλευρά- προϋποθέτει μέτρα που μειώνουν την εθνική κυριαρχία κάθε κράτους-μέλους. Η ευρωζώνη προσδοκά την πλήρη οικονομική ολοκλήρωση, η οποία συνεπάγεται την εξάλειψη του κόστους συναλλαγής που εμποδίζει το διασυνοριακό εμπόριο. Αυτό προϋποθέτει ότι οι κυβερνήσεις θα παραιτούνται σταδιακά από την δυνατότητα άμεσων περιορισμών στο εμπόριο και στις ροές κεφαλαίων. Αλλά αυτό απαιτεί, επίσης, ότι θα εναρμονίσουν τους εθνικούς κανονισμούς τους – όπως της ασφάλειας των προϊόντων, τα πρότυπα και τις ρυθμίσεις σχετικά με τις τράπεζες – με εκείνα των άλλων κρατών μελών, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν ενεργούν αυτοί οι κανονισμοί ως έμμεσα εμπόδια στο εμπόριο. Και οι κυβερνήσεις πρέπει να αποφύγουν οποιεσδήποτε αλλαγές σε αυτές τις νέες πολιτικές, ώστε η ίδια η αβεβαιότητα να μην ενεργεί ως επιπλέον κόστος συναλλαγής.
Όλα αυτά υπονοούντο στην πρωτοβουλία ενιαίας αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ευρωζώνη το πήγε ένα βήμα παραπέρα, με στόχο την πλήρη εξάλειψη του κόστους των συναλλαγών που συνδέονται με τα εθνικά νομίσματα και του συναλλαγματικού κινδύνου μέσω της νομισματικής ενοποίησης.
Εν ολίγοις, το σχέδιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης προϋποθέτει την περιστολή της εθνικής κυριαρχίας, όπως αναλύει το άρθρο. Όμως το αίτημα για εθνική κυριαρχία «σηκώνει κεφάλι», οπότε η κατάληξη καθίσταται αβέβαιη – ακόμα κι αν το ενδεχόμενο μιας πραγματικής οικονομικής ένωσης, κοινών οικονομικών θεσμών και ιδρυμάτων, θα συνεπάγετο ότι κρίσεις όπως η ελληνική ή η ισπανική δεν θα κατέληγαν τόσο απειλητικές για το σύνολο και θα επιλύονταν ευχερέστερα: με κόστος όμως την εθνική (οικονομική) κυριαρχία. Ακριβές παράδειγμα, οι ΗΠΑ: κανείς δεν ενδιαφέρεται για το τρέχον έλλειμμα π.χ. της Φλόριντα σε σχέση με τις σύνολες ΗΠΑ, αν και πρέπει να είναι τεράστιο – αφού εκεί διαμένουν πολλοί συνταξιούχοι, οι οποίοι λαμβάνουν την σύνταξή τους από το «γενικό σχήμα». Και λοιπά, και λοιπά.
Η «καυτή πατάτα» του άρθρου είναι η άποψη ότι η σχέση μεταξύ εθνικής κυριαρχίας και δημοκρατίας είναι παρεξηγημένη. «Δεν είναι όλοι οι περιορισμοί στην άσκηση της κυριαρχικής εξουσίας αντιδημοκρατικοί. Πολιτικοί επιστήμονες μιλούν για «δημοκρατική ανάθεση» – την ιδέα ότι ένα κυρίαρχο κράτος/πολιτεία ενδεχομένως να θέλει να δέσει τα χέρια του (μέσω των διεθνών δεσμεύσεων ή με ανάθεση σε αυτόνομες υπηρεσίες), προκειμένου να επιτευχθούν καλύτερα αποτελέσματα. Η ανάθεση της νομισματικής πολιτικής σε μια ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα είναι το αρχετυπικό παράδειγμα: στην υπηρεσία της σταθερότητας των τιμών, η καθημερινή διαχείριση της νομισματικής πολιτικής είναι ξέχωρη, μεμονωμένη από την πολιτική. Ακόμα κι αν επιλεκτικοί περιορισμοί της κυριαρχίας μπορεί να ενισχύσουν την δημοκρατική απόδοση, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι όλοι οι περιορισμοί που συνεπάγονται από την ολοκλήρωση της αγοράς θα το πράξουν.»
Στο άρθρο προτείνεται η αντικατάσταση της εθνικής κυριαρχίας που χάνεται με παράγοντες που «διασφαλίζουν» την δημοκρατικότητα της νέας κατάστασης, όπως η διαφάνεια, η λογοδοσία, η αντιπροσωπευτικότητα, η χρήση των επιστημονικών στοιχείων κ.λπ. Στο μοντέλο των πολιτειών των ΗΠΑ λοιπόν θα μπορούσε να λάβει χώρα στην Ευρώπη και αλλού μια «παγκοσμιοποίηση που θα προωθεί τη δημοκρατία και θα σέβεται τα όρια». «Μπορεί να χαθεί η κυριαρχία, όπως στις επιμέρους πολιτείες της Αμερικής, αλλά να μη χαθεί η δημοκρατία». «Δεν μπορούμε να έχουμε την παγκοσμιοποίηση, τη δημοκρατία και την εθνική κυριαρχία ταυτόχρονα. Πρέπει να επιλέξουμε δύο από τα τρία».
«Αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες θέλουν να διατηρήσουν τη δημοκρατία, θα πρέπει να επιλέξουν μεταξύ της πολιτικής ένωσης και της οικονομικής κατάρρευσης. Θα πρέπει είτε να αποκηρύξουν ρητά την οικονομική κυριαρχία ή να την θέσουν ενεργά σε χρήση προς όφελος των πολιτών τους. [...] Όσο περισσότερο αναβάλλεται αυτή η επιλογή, τόσο μεγαλύτερο θα είναι το οικονομικό και πολιτικό κόστος που τελικά θα πρέπει να καταβληθεί.»
Το ενδιαφέρον, κατ’ εμέ, είναι ότι αυτά τα ζητήματα τίθενται με τόση παρρησία. Συζητάμε το ενδεχόμενο οικειοθελούς παραχώρησης ακόμα μεγαλύτερου μέρους της εθνικής κυριαρχίας (διότι, ως γνωστόν, η μέχρι τώρα παραχώρηση… μόνο καλά μας έφερε) ψυχρώ αίματι, λες και συζητάμε για τα ψώνια. Το νέο «ελευθερία ή θάνατος» θα είναι το «εθνική κυριαρχία ή πλήρης φεντεραλισμός»;
Και ένα ερώτημα, όχι προς τους αναγνώστες-σχολιαστές, αλλά προς τους σήμερα και ενδεχομένως αύριο κυβερνώντες: αν (ή, εναλλακτικά, όταν) τεθεί επιτακτικά και τελεσίδικα το δίλημμα «παραχώρηση ακόμα περισσότερης, σχεδόν πλήρους εθνικής κυριαρχίας ή οικονομική κατάρρευση», τί θα απαντούσε η Ελλάδα;
* Dani Rodrik is Professor of International Political Economy at Harvard
University’s Kennedy School of Government and a leading scholar of
globalization and economic development
