Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα είναι εκτεταμένες, δύσκολα ή και μη προβλέψιμες, και συχνά ολέθριες. Εν όψει αυτών, τα νομικά συστήματα πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις τόσο προληπτικά όσο και κατασταλτικά...
του Γιώργου Μπάλια (*)
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι κατά τον 21ο αιώνα οι περιβαλλοντικές καταστροφές —πλημμύρες, ξηρασίες, πυρκαγιές μεγάλης κλίμακας, τυφώνες— θα βαίνουν διαρκώς και σταθερά αυξανόμενες. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της διακυβερνητικής επιτροπής για την κλιματική αλλαγή (IPCC), οι συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα της γης βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 800.000 ετών. Αυτές οι συγκεντρώσεις οδήγησαν (και θα συνεχίσουν) στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη και σε δραματικές συνοδευτικές αλλαγές σε γήινα συστήματα (άνοδος της στάθμης των θαλασσών, μείωση της βιοποικιλότητας, όπως επίσης επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, στη γεωπολιτική κλπ.). Αντίστοιχα φαινόμενα θα υπάρξουν και στη χώρα μας, ίσως και ιδιαίτερης έντασης, λόγω της γεωμορφολογίας της, σύμφωνα και με έλληνες επιστήμονες.
Ο ρόλος των νομικών συστημάτων
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα είναι εκτεταμένες, δύσκολα ή και μη προβλέψιμες, και συχνά ολέθριες. Εν όψει αυτών, τα νομικά συστήματα πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις τόσο προληπτικά —με τη θέσπιση σχεδίων για την αποτροπή ή τη μείωση των περιβαλλοντικών απειλών— όσο και κατασταλτικά —με την αποκατάσταση των απωλειών και των ζημιών, όταν οι απειλές θα έχουν πραγματοποιηθεί. Την τελευταία δεκαετία έχουν διεξαχθεί δεκάδες δίκες σε παγκόσμια κλίμακα για ζητήματα σχετικά με την κλιματική αλλαγή, σήμερα είναι σε εξέλιξη εκατοντάδες και στο άμεσο μέλλον προβλέπεται να είναι χιλιάδες. Πρόσφατα, ολλανδικό δικαστήριο (υπόθεση Urgenta) υποχρέωσε την κυβέρνηση να λάβει μέτρα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε ποσοστό 40% σε σχέση με τις εκπομπές του 1990.
Γίνεται ολοένα και περισσότερο αποδεκτό ότι τα νομικά συστήματα θα (πρέπει να) διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του μείζονος αυτού ζητήματος, επιβάλλοντας την υλοποίηση των σχετικών κρατικών πολιτικών. Όλοι γνωρίζουμε ότι η διακριτική ευχέρεια των πολιτικών οργάνων τούς δίνει τη δυνατότητα να μην λαμβάνουν τα ενδεικνυόμενα μέτρα, καθώς τα οφέλη από την άσκηση πολιτικής για τη μείωση των εκπομπών θα είναι μακροπρόθεσμα (σε βάθος πολλών δεκαετιών), ενώ οι πολιτικοί ενδιαφέρονται προεχόντως για την υλοποίηση σχεδίων με βραχυπρόθεσμο κοινωνικό και οικονομικό όφελος, το οποίο μεταφράζεται σε βραχυπρόθεσμο πολιτικό όφελος (σε βάθος τετραετίας). Θα πρέπει, λοιπόν, εν όψει αυτών των δεδομένων, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής να λάβει την υψηλότερη θεσμική θέση, δηλαδή να ενταχθεί στο Σύνταγμα, έτσι ώστε, διαθέτοντας αυτό το υπέρτατο νομικό και συμβολικό βάρος, να μπορέσει να είναι αποτελεσματική, όντας νομικά δεσμευτική για την άσκηση των συναφών κρατικών πολιτικών.
Νομικά δεσμευτικός στόχος
Όλοι γνωρίζουμε το περίφημο άρθρο 24 του Συντάγματος. Να θυμίσουμε, λοιπόν, ότι στην πρώτη παράγραφο και στο πρώτο εδάφιο αναφέρει: «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αειφορίας». Θα μπορούσε να εμπλουτιστεί το εν λόγω άρθρο με την εξής φράση: «Για το σκοπό αυτό τα ανωτέρω μέτρα συνδέουν την προστασία του περιβάλλοντος με την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο. Είναι εναρμονισμένα με το στόχο της πάλης κατά της κλιματικής αλλαγής.»
Ποιο θα μπορούσε να είναι το πεδίο εφαρμογής αυτής της νέας φράσης; Προς το παρόν η πάλη κατά της κλιματικής αλλαγής έχει αναφορά στο διεθνές δίκαιο (η σύμβαση-πλαίσιο του 1992 για την κλιματική αλλαγή και η συμφωνία του Παρισιού του 2015) και στο δίκαιο της ΕΕ (οδηγίες και κανονισμοί για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου), το οποίο, δυστυχώς, δεν μεταφέρθηκε, ακόμη, πλήρως στην εσωτερική νομοθεσία. Ο καθορισμός, λοιπόν, του νομικά δεσμευτικού στόχου της πάλης κατά της κλιματικής αλλαγής στο συνταγματικό επίπεδο θα μπορούσε να ενισχύσει τον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων που ρυθμίζουν ζητήματα τα οποία σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, όπως είναι π.χ. οι αναπτυξιακοί νόμοι, οι εμπορικοί κανόνες, τα χωροταξικά σχέδια (ειδικά και γενικά), η δασική νομοθεσία κλπ. Επίσης, θα δίνει κατεύθυνση προς τη διοίκηση, όταν δρα κανονιστικά να το πράττει σε συμμόρφωση με τον ανωτέρω στόχο. Με τον τρόπο αυτό θα διευρύνεται ο δικαστικός έλεγχος, δεδομένου ότι μέχρι τώρα περιορίζεται μόνο στη συμβατότητα των εθνικών ρυθμίσεων με τις διεθνείς συμβάσεις, τις συνθήκες της ΕΕ και το παράγωγο ενωσιακό δίκαιο.
Πιθανό πεδίο σύγκλισης
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε άλλες χώρες έχει ξεκινήσει η σχετική συζήτηση. Στη Γαλλία, εν όψει της επικείμενης συνταγματικής αναθεώρησης, η κυβέρνηση προτείνει να προστεθούν στο Χάρτη του περιβάλλοντος που είναι προσαρτημένος στο γαλλικό σύνταγμα τα εξής: «Η Γαλλία δεσμεύεται να σεβαστεί τους στόχους σχετικά με την πάλη κατά της κλιματικής αλλαγής, όπως αυτοί καθορίστηκαν από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Οι δημόσιες πολιτικές συμβάλλουν στην πάλη κατά των κλιματικών διαταραχών και προωθούν τη βιώσιμη ανάπτυξη.» Επίσης και σε άλλες χώρες είναι σε εξέλιξη η ίδια συζήτηση (Ιταλία, Ισπανία, Ινδία, Περού κλπ.).
Θα πρέπει, λοιπόν, και στην Ελλάδα να αναληφθεί η σχετική πρωτοβουλία από την κυβερνητική πλειοψηφία, η οποία στο πλαίσιο των προτάσεων για την αναθεώρηση διατάξεων του συντάγματος θα μπορούσε να καταθέσει και τη συγκεκριμένη πρόταση. Μάλιστα, είναι εξαιρετικά πιθανό να βρει ανταπόκριση από το σύνολο σχεδόν των πολιτικών δυνάμεων και να αποτελέσει έτσι η συγκεκριμένη πρόταση πεδίο σύγκλισής τους, κάτι που ανταποκρίνεται στο πνεύμα της αναθεωρητικής διαδικασίας.
(*) Ο Γιώργος Μπάλιας, είναι Δικηγόρος, επίκουρος καθηγητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
πηγή: epohi.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια
Δημοσίευση σχολίου