Όσοι περιμένουν τον ηγέτη για να ξεκουνηθούν θα πρέπει να έχουν
υπόψη τους ότι ποτέ κανένας αληθινός ηγέτης δεν εμφανίστηκε στο
προσκήνιο της ιστορίας, πριν ο ίδιος ο λαός να είναι έτοιμος να τον
αναγνωρίσει και να εκφραστεί συλλογικά απ' αυτόν. Δεν είναι ο ηγέτης που
γεννά την ανάγκη, ή τον λαό, αλλά αντίθετα η ανάγκη κι ο λαός είναι που
γεννούν τον ηγέτη....
του Δημήτρη Καζάκη*
Είναι αλήθεια ότι χωρίς ηγέτες, ηγετικές φυσιογνωμίες που γεννιούνται μέσα από τις ίδιες τις περιστάσεις και συμπυκνώνουν με τα προσόντα και τη δράση τους τις καλύτερες προσδοκίες και τα αιτήματα του λαού, ποτέ δεν κινήθηκε μπροστά η ιστορία. Ειδικά όταν η κατάσταση ήταν τόσο κρίσιμη, όσο η σημερινή.
Τα άναρχα μπουλούκια και οι κάθε λογής σημαιοφόροι του εξισωτισμού και της ισοπέδωσης, που θέλουν να κατεβάσουν τους πάντες στο επίπεδο τους, ήταν σε ολόκληρη την ιστορία η άλλη όψη του σκοταδισμού, της μαύρης αντίδρασης και του φασισμού. Το 1901, o Γάλλος επαναστάτης Γκουστάβ Ερβέ απέκτησε μεγάλη φήμη, δημιουργώντας μια εικόνα της τρίχρωμης φυτεμένης σε ένα σωρό από κοπριά. "Κάτω οι πατρίδες, κάτω η οργάνωση και οι αρχηγοί της," ούρλιαζε έως ότου βρήκε την αληθινή καταξίωση των ιδεών του στον εθνικοσοσιαλισμό του Μουσολίνι και του Χίτλερ. Ιστορικό μνημείο για να θυμίζει σ' όλους τι κρύβεται στ' αλήθεια πίσω από τις υστερικές κραυγές περί "αμεσοδημοκρατίας" χωρίς οργάνωση και ηγεσία.
Όμως, όσοι περιμένουν τον ηγέτη για να ξεκουνηθούν θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι ποτέ κανένας αληθινός ηγέτης δεν εμφανίστηκε στο προσκήνιο της ιστορίας, πριν ο ίδιος ο λαός να είναι έτοιμος να τον αναγνωρίσει και να εκφραστεί συλλογικά απ' αυτόν. Δεν είναι ο ηγέτης που γεννά την ανάγκη, ή τον λαό, αλλά αντίθετα η ανάγκη κι ο λαός είναι που γεννούν τον ηγέτη.
Έτσι συνέβαινε πάντα στην ιστορία από αρχαιοτάτων χρόνων. Δεν υπάρχει ούτε μια εξαίρεση σ' αυτόν τον κανόνα. Σε κάθε διαφορετική περίπτωση ο ηγέτης δεν είναι παρά δικτάτορας, τύραννος, βιτρίνα άνομων συμφερόντων, ή προϊόν των μηχανισμών χειραγώγησης.
Είχε απόλυτα δίκιο ο άγγλος πολιτικός φιλόσοφος John Morley όταν σημείωνε: "Ο ηγέτης σε μια κρίσιμη στιγμή φαίνεται να είναι η τελευταία σύμπτωση σε μια σειρά από συμπτώσεις. Κάτοχος δεξιοτήτων, ταλέντου, ευφυΐας, θέλησης, οράματος, ικανός να δημιουργήσει, ή να ελέγξει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ή να κάνει επαναστάσεις τόσο στους μηχανισμούς, όσο και τα εμπορεύματα της ζωής.... Η στρατιωτική ιστορία δείχνει σε εκατοντάδες περιπτώσεις ότι κάποια περίεργη στροφή της τύχης, ή της ευκαιρίας, του ανέμου και των καιρικών συνθηκών, απρόβλεπτων και μη, σε μια δεδομένη ημέρα κρίνουν τη μάχη, ή την εκστρατεία. Οι μεγαλύτεροι στρατηγοί είναι οι πρώτοι που κατέχουν τα τυφλά ρίσκα του παιχνιδιού τους, τους κινδύνους όταν οι άντρες παίζουν με τα σιδερένια ζάρια του πολέμου. Τελευταία σύμπτωση ή πρώτη, ο ηγέτης, ο αρχηγός, ο στοχαστής, ο εφευρέτης, ο συντελεστής κατακρήμνισης εμφανίζεται τυχαία. Σαν κομήτης και όχι σαν ένα μεγάλο σταθερό αστέρι, το τυχαίο μιας ιδιόμορφης προσωπικότητας που συμπίπτει με την ευκαιρία ή τη ζήτηση." (John Morley, Notes on Politics and History, London: Macmillan, 1914, 39).
Δεν χρειάζεται λοιπόν κανένας να ανησυχεί για το αν υπάρχει ή δεν υπάρχει ηγέτης. Όταν η ευκαιρία, ή η ζήτηση το απαιτήσει, αυτός θα εμφανιστεί στο προσκήνιο για τον δουν και να τον αναγνωρίσουν όλοι όσοι τον έχουν ανάγκη. Το μόνο που χρειάζεται είναι μια οργανωμένη δύναμη ικανή να λειτουργεί ως πρόσφορο πεδίο ανάδειξης μέσα στην ίδια την κοινωνία όλων όσοι έχουν τα κότσια, τις ικανότητες, το ταλέντο, την ευφυΐα, τη θέληση, την αφοσίωση, το όραμα για να ηγηθούν του λαού όταν αυτός θα το έχει αληθινά ανάγκη. Όλα τα άλλα θα τα αναλάβει η πορεία των γεγονότων και των συμπτώσεων.
Και πώς ο λαός θα αναγνωρίσει τον ηγέτη που χρειάζεται; Πώς θα αναγνωρίσει τα προσόντα και τη δυνατότητα του να τον ενώσει στην κρίσιμη στιγμή; Μόνο όταν ο ίδιος ο λαός αρχίζει και κινείται. Μόνο όταν οι μάζες δεν δειλιάζουν μπροστά στο αναπόφευκτο του πολέμου, της εξέγερσης, ή της ανατροπής ενός ολόκληρου καθεστώτος. Όποιος απλά περιμένει είναι σίγουρο ότι θα τον προσπεράσουν. Όποιος αναμένει τον αρχηγό για να ακολουθήσει κινδυνευει να πέσει θύμα απατεώνων. Όποιος απλά παρατηρεί την κατάσταση είναι σίγουρο ότι δεν θα δει απολύτως τίποτε.
Άλλωστε ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ σε μια απ’ τις επιστολές του στην Ιουλία το απέδιδε πολύ εύστοχα: «Νομίζω πως είναι ανοησία να θέλουν να μελετήσουν την κοινωνία σαν απλοί θεατές. Όποιος θέλει να κοιτάζει μονάχα, αυτός δεν βλέπει τίποτα. Γιατί, αφού δε χρησιμεύει στα γεγονότα και είναι δυσάρεστος στις απολαύσεις, δε γίνεται πουθενά δεκτός. Μόνο στο μέτρο που παίρνουμε και εμείς οι ίδιοι μέρος στη δράση βλέπουμε και τη δράση των άλλων. Στο σχολείο της κοινωνίας, όπως και στο σχολείο του έρωτα, πρέπει να αρχίσει κανείς κάνοντας πρακτικά εκείνο που θέλει να μάθει.» (Julie ou La nouvelle Heloise: Lettres de deux amants habitants d’ une petite ville au pied des Alpes / recueillies et publ. par Jean-Jacques Rousseau. Seconde Partie, Lettre XVII a Julie).
Όσοι αναζητούν ηγέτη για να κινηθεί ο λαός, μοιάζουν μ' εκείνους τους ανέραστους που ξέρουν μόνο να μιλούν για έρωτα, χωρίς να είναι σε θέση να τον νιώσουν στην πράξη. Το ίδιο ακριβώς μ' εκείνους τους ανοργασμικούς που καταριούνται τις μεγάλες προσωπικότητες που γεννά η συγκυρία, γιατί ξέρουν ότι ποτέ, μα ποτέ, δεν πρόκειται να τις φτάσουν στο ελάχιστο. Είναι αυτό που λέει πολύ εύστοχα ο Ρουσώ: Αυτός που "δε χρησιμεύει στα γεγονότα και είναι δυσάρεστος στις απολαύσεις, δε γίνεται πουθενά δεκτός." Είναι απλά ένα μηδενικό, το οποίο ξέρει μόνο να σιχτιρίζει εκείνους που δεν είναι μηδενικά.
* O Δημήτρης Καζάκης είναι οικονομολόγος-αναλυτής, Γ.Γ. του Ε.ΠΑ.Μ.
