Αναθεωρώντας τις σχέσεις EE-Τουρκίας: μεταξύ συνεργασίας και αντιπαραθέσεων

Οι εντάσεις για τη δημοκρατία, τη μετανάστευση και τις παράνομες γεωτρήσεις στη Μεσόγειο έχουν οδηγήσει σε επανεξέταση των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας.

Οι ευρωβουλευτές επέκριναν την κατάσταση στα κατεχόμενα εδάφη της βόρειας Κύπρου, σε ψήφισμα που εγκρίθηκε στις 26 Νοεμβρίου 2020, ζητώντας την επιβολή αυστηρών κυρώσεων κατά της Τουρκίας ως απάντηση στις παράνομες δραστηριότητές της.

Αν και δεν είναι η πρώτη φορά που το Κοινοβούλιο εξέφρασε τις ανησυχίες του, η ΕΕ και Τουρκία διατηρούν στενούς δεσμούς σε πολλούς τομείς.

Από το εμπόριο μέχρι και το ΝΑΤΟ, ΕΕ και Τουρκία έχουν διατηρήσει για δεκαετίες μια παραγωγική σχέση σε πολλούς τομείς. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, οι σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών έχουν παγώσει, εξαιτίας των ανησυχιών που προκύπτουν από την επέμβαση των τουρκικών στρατευμάτων στη Συρία και την φυλάκιση δημοσιογράφων και μελών της αντιπολίτευσης. Υπάρχουν επίσης ανησυχίες για τις παράνομες δραστηριότητες της Τουρκίας στην Κύπρο, καθώς και για τις παραβιάσεις της ελληνικής επικράτειας.

Οι εξελίξεις αυτές αποτελούν ακόμη έναν λόγο αναθεώρησης της συνεργασίας μεταξύ των δύο πλευρών . Παρακάτω ακολουθεί μια επισκόπηση των διάφορων πτυχών της σχέσης ΕΕ-Τουρκίας.

Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για το προσφυγικό

Από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, το 2011, περίπου 3,6 εκατομμύρια πρόσφυγες έχουν εισέλθει στην Τουρκία και σήμερα η χώρα εξακολουθεί να φιλοξενεί τη μεγαλύτερη προσφυγική κοινότητα στον κόσμο.

Τον Μάρτιο του 2016, η ΕΕ και η Τουρκία υπέγραψαν συμφωνία για την αντιμετώπιση της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της παράνομης διέλευσης υπηκόων τρίτων χωρών Ευρώπη. Διαβάστε περισσότερα σχετικά με την απάντηση της ΕΕ στην προσφυγική και μεταναστευτική κρίση.

Βάσει της συμφωνίας, όλοι όσοι διασχίζουν παράνομα την Τουρκία και φθάνουν στα ελληνικά νησιά, θα επιστρέφονται πίσω στην Τουρκία. Σε αντάλαγμα, η χώρα έλαβε χρηματοδότηση ύψους περίπου 6 δις. ευρώ από την ΕΕ, που συντονίστηκε από τη Διευκόλυνση της ΕΕ για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία.

Ωστόσο, σε ομιλία του στις 28 Φεβρουαρίου 2020, ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ερντογάν, απείλησε να ανοίξει εκ νέου τα σύνορα με την Ελλάδα, καθώς θεωρεί ότι η ΕΕ δεν έχει τηρήσει τις υποσχέσεις της. Μετά την ανακοίνωση της απόφασής τους, η Ελλάδα κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν να προσφέρουν στη χώρα οικονομική βοήθεια ύψους 700 εκατομμυρίων ευρώ, καθώς και να προβλέψουν σημαντική αύξηση των οικονομικών πόρων στον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ για το 2021-2027για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών μετανάστευση, αλλά και των συνόρων.

 

Εντάσεις ΕΕ-Τουρκίας για την Ελλάδα και την Κύπρο

Υπάρχουν επίσης ανησυχίες σχετικά με τις παράνομες ερευνητικές δραστηριότητες και γεωτρήσεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και την τακτική παραβίαση του ελληνικού εναέριου χώρου αλλά και των ελληνικών και κυπριακών χωρικών υδάτων. Σε ψήφισμα που εγκρίθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 2020, οι ευρωβουλευτές καταδίκασαν τις ενέργειες της Τουρκίας εντός της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης Ελλάδας και Κύπρου, εκφράζοντας πλήρη αλληλεγγύη προς τις δύο χώρες.

Η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο το 1974, προκαλώντας τη διχοτόμηση του νησιού. Η κατεχόμενη Βόρεια Κύπρος αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία.

Μετά την ανακάλυψη υπεράκτιων αποθεμάτων φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία χρησιμοποιήσε τις στρατιωτικές της δυνάμεις για να παραβιάσει τα χωρικά ύδατα και τον εναέριο χώρο των γειτονικών χωρών και να πραγματοποιήσει γεωτρήσεις.

 

Η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας: αναστολή των ενταξιακών συνομιλιών

Η Τουρκία είναι χώρα προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα από το 1963 , ενώ το 1987 έχει υποβάλλει πρόταση για να προσχωρήσει στην ΕΕ. Το 1999 αναγνωρίστηκε ως υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ χώρα, ωστόσο οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν το 2005. Από τότε δεν έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος. Μόνο 16 από τα 35 κεφάλαια έχουν ανοίξει και μόνο ένα έχει ολοκληρωθεί και έχει κλείσει. Μετά τα μέτρα καταστολής που υιοθέτησε η τουρκική κυβέρνηση, ως απάντηση στο αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίο του προέδρου Ερντογάν στις 15 Ιουλίου 2016, οι διαπραγματεύσεις έληξαν και από τότε δεν έχουν ανοίξει κεφάλαια ενταξιακών διαπραγματεύσεων,

Το Νοέμβριο του 2016, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν ψήφισμα που ζητούσε την αναστολή των διαπραγματεύσεων, ενώ η πολιτική καταστολή συνεχίζεται στην Τουρκία. Επανέλαβαν το αίτημά τους για αναστολή σε ψήφισμα που εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 2017 λόγω των ανησυχιών για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αν και αυτά τα ψηφίσματα δεν είναι δεσμευτικά, στέλνουν ένα σημαντικό μήνυμα.

Οι ευρωβουλευτές συζητούν τακτικά την κατάσταση στη χώρα. Για παράδειγμα, τον Φεβρουάριο του 2018 συζήτησαν για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία καθώς και τη στρατιωτική επιχείρηση της χώρας στο Αφρίν της Συρίας. Τον ίδιο μήνα υιοθέτησαν επίσης ψήφισμα που καλούσε την Τουρκία να άρει την κατάσταση έκτακτης ανάγκης.

Καταδίκη της στρατιωτικής επέμβασης στη Συρία

Τον Οκτώβριο του 2019 η Τουρκία πραγματοποίησε στρατιωτική επέμβαση στη βορειοδυτική Συρία, με στόχο τη δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας μεταξύ των δύο χωρών και την επανεγκατάσταση περίπου δύο εκατομμυρίων Σύριων προσφύγων που ζουν στην Τουρκία. Η κίνηση αυτή προκάλεσε μεγάλο αριθμό θυμάτων και την εκτόπιση χιλιάδων πολιτών και καταδικάστηκε άμεσα από πολλές χώρες, ενώ στις 24 Οκτωβρίου οι ευρωβουλευτές υιοθέτησαν ψήφισμα ζητώντας μέτρα κατά της Τουρκίας.

Προς μια καλύτερη οικονομική συνεργασία

Τον Δεκέμβριο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την ανανέωση της υφισταμένης τελωνειακής ένωσης με την Τουρκία και την επέκταση των διμερών εμπορικών σχέσεων, αλλά το Συμβούλιο δεν έχει ακόμα εγκρίνει τη συγκεκριμένη πρόταση. Μόλις ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις, η συμφωνία θα πρέπει να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πριν τεθεί σε ισχύ.

Η ΕΕ είναι μακράν η μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά της Τουρκίας (42,4% το 2019), ενώ η Τουρκία είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ για εισαγωγές και εξαγωγές.