Γεωπολιτική Σύγκρουση σε Κορυφαίο Επίπεδο

Η Ουκρανία είναι πεδίο κορυφαίας γεωπολιτικής συγκρούσεως μεταξύ ΗΠΑ-Ευρωπαϊκής Ενώσεως και Ρωσίας. Οι ΗΠΑ, παρά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, δεν έπαψαν ποτέ να θεωρούν ως κύριο γεωπολιτικό τους ανταγωνιστή τη Ρωσία, ιδιαίτερα μετά την αναγέννηση της ισχύος της με τον Πούτιν.

 του Περικλή Νεάρχου* στο CRASHonline

Πολλοί Αμερικανοί γεωπολιτικοί αναλυτές, όπως, π.χ., ο Τζωρτζ Φρίντμαν, του γνωστού διεθνούς ιστοτόπου Stratfor, υπεστήριξαν επανειλημμένα ότι κακώς οι ΗΠΑ αποπροσανατολίσθηκαν με τις επεμβάσεις τους στο Ιράκ και στο Αφχανιστάν και δεν τελείωσαν τη δουλειά, που είχαν αρχίσει στη Ρωσία με τον Γιέλτσιν (την πλήρη δηλαδή αποσάρθρωση της ισχύος της και τον έλεγχο των στρατηγικών της πόρων).

Η σκληρή αυτή πτέρυγα της Αμερικανικής πολιτικής ασκούσε συνεχώς πίεση προς αυτή την κατεύθυνση και προς την άσκηση μιας συστηματικής πολιτικής γεωπολιτικής περιχαρακώσεως και περισφίξεως της Ρωσίας σε όλη την Ευρασιατική της περίμετρο. Η Αμερικανική πολιτική ασκεί επίσης παγίως πιέσεις προς την Ευρώπη για να μη αναπτύξει στρατηγικές οικονομικές σχέσεις συνεργασίας με τη Ρωσία. Θεωρεί ότι οι σχέσεις αυτές ενισχύουν τη Ρωσία και είναι ανταγωνιστικές προς τη στενή σχέση ΗΠΑ-Ευρώπης. Θεωρεί επίσης, κατά ανομολόγητο τρόπο, ότι η στρατηγική οικονομική συνεργασία της Ευρώπης με τη Ρωσία ενισχύει την ανεξάρτητη πολιτική της Ευρώπης και, σε προοπτική, τη γεωπολιτική της αυτονομία. Η Αμερικανική πολιτική επιδιώκει σταθερά την όσο το δυνατό στενότερη στρατηγική σύζευξη ΗΠΑ και Ευρώπης. Υπολαμβάνει, στο πνεύμα αυτό, τους λεγόμενους Ευρω-Ατλαντικούς θεσμούς, δηλαδή το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ως όψεις του ιδίου νομίσματος. Επιδιώκει, επιπλέον, να συμπληρώσει και να παγιώσει τη σχέση και την ενότητα αυτή με τη σχεδιαζόμενη εγκαθίδρυση ζώνης ελευθέρου εμπορίου μεταξύ Βορείου Αμερικής και Ευρωπαϊκής Ενώσεως, η οποία αναμένεται να υπογραφεί κατά τους προσεχείς μήνες, ενδεχομένως επί Ελληνικής Προεδρίας.

Η ολοκληρωμένη αυτή στρατηγική ΗΠΑ και Ευρώπης θεωρείται από την Αμερικανική πολιτική ως στέρεο υπόβαθρο μιας οργανικής συμμαχίας, που μπορεί ν’ αντισταθμίσει και ν’ ανασχέσει τη Ρωσική ισχύ και ν’ αμφισβητήσει την κυριαρχία της Ρωσίας στην ενεργειακά πλούσια Ευρασία. 

Η Ουκρανία βρίσκεται στο επίκεντρο αυτού του ανταγωνισμού. Η ιστορία της είναι στενά συνυφασμένη με την ιστορία της Ρωσίας. Στο Κίεβο έγινε το πρώτο Ρωσικό κράτος και στο Κίεβο δέχθηκαν οι Ρώσοι τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό από το Βυζάντιο. Η Ουκρανία όμως, λόγω της γεωγραφικής της θέσεως μεταξύ Ρωσίας και των άλλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων, έγινε πεδίο ανταγωνισμού και ανταγωνιστικών επιρροών. Η Δυτική και ΒΔ Ουκρανία περιήλθε και παρέμεινε υπό τον έλεγχο Γερμανών, Ούγγρων, Πολωνών και Λιθουανών μέχρι τα μέσα περίπου του 17ου αι. Η μακρόχρονη αυτή Δυτική παρουσία άφησε τα ίχνη της με τον Καθολικισμό και τη λεγόμενη Ουνία (Ορθόδοξοι που αναγνωρίζουν όμως τον Πάπα). Η διαίρεση αυτή μεταξύ της Δυτικής και Βορειοδυτικής Καθολικής και Ουνιτικής Ουκρανίας και της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ορθόδοξης Ουκρανίας, ισχύει και καθορίζει το χαρακτήρα της Ουκρανίας μέχρι σήμερα.

Η Ουκρανία, ομόσπονδη Δημοκρατία στο πλαίσιο της Σοβιετικής Ενώσεως, έγινε ανεξάρτητη μετά τη διάλυση της τελευταίας, με απόφαση του Μπορίς Γιέλτσιν, στη δεκαετία του 90. Στην ανεξάρτητη τώρα Ουκρανία, παρέμεινε και η Κριμαία, που είχε δοθεί σ’ αυτήν με απόφαση του Σοβιετικού ηγέτη Χρουτσιώφ το 1954. Η παραχώρησή της στην Ουκρανία δεν είχε τότε καμιά ιδιαίτερη σημασία γιατί επρόκειτο για διοικητικό μέτρο, στο πλαίσιο ενός κοινού κράτους, που ήταν η Σοβιετική Ένωση.

Το Ξέσπασμα της Νέας Κρίσεως με Διαδηλώσεις στην Πλατεία Μαϊντάν του Κιέβου

Η σημερινή κρίση στην Ουκρανία άρχισε με λαϊκές διαμαρτυρίες στην πλατεία Μαϊντάν του Κιέβου, μετά την απόρριψη από τον Πρόεδρο Γιαννουκόβιτς της συμφωνίας για να γίνει η Ουκρανία συνδεδεμένο μέλος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και για να εγκαθιδρυθεί ζώνη ελευθέρου εμπορίου μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και της Ουκρανίας. Με αφορμή το θέμα αυτό, εκδηλώθηκε η βαθειά διαίρεση της χώρας. Εκδηλώθηκε επίσης η μεγάλη λαϊκή δυσαρέσκεια εναντίον του Προέδρου Γιαννουκόβιτς, του οποίου το καθεστώς απεδείχθη ανίκανο και διεφθαρμένο.

Η υπαναχώρησή του, την τελευταία στιγμή, και η μη υπογραφή της συμφωνίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, εθεωρήθη από τους αντιπάλους του και τους φιλο-Δυτικούς Ουκρανούς ότι είχε υπαγορευθεί από τη Μόσχα. Η τελευταία, μετά την απόρριψη της συμφωνίας με την ΕΕ, προσέφερε δάνειο 15 δισ. ευρώ στην Ουκρανία και προνομιακή έκπτωση 35% στην τιμή του Ρωσικού φυσικού αερίου.

Ο χειρισμός του θέματος από τον Ουκρανό Πρόεδρο ήταν αξιοθρήνητος. Εάν δεν ήθελε τη συμφωνία με την ΕΕ, ως μη συμφέρουσα για την Ουκρανία, όπως υπεστήριξε, δεν είχε κανένα λόγο ν’ αφήσει τις σχετικές διαπραγματεύσεις να καταλήξουν σε σχέδιο συμφωνίας. Θα έπρεπε να προβάλει όρους, τους οποίους δεν αποδεχόταν η ΕΕ ή να παρατείνει τις διαπραγματεύσεις επ’ αόριστον. Με την τακτική που ακολούθησε, εξέθεσε τόσο τον εαυτό του όσο και τη Μόσχα, που τον υπεστήριζε.

Πράγματι, το σχέδιο συμφωνίας για να γίνει η Ουκρανία συνδεδεμένο μέλος της ΕΕ και να εγκαθιδρυθεί ζώνη ελευθέρου εμπορίου μεταξύ ΕΕ και Ουκρανίας, δεν έδινε κάποιο ουσιαστικό πλεονέκτημα στην Ουκρανία. Αντιθέτως, η ζώνη ελευθέρου εμπορίου θα δημιουργούσε στη χώρα πολύ μεγάλες περιπλοκές και προβλήματα και θα αναρρίπιζε τον εσωτερικό διχασμό. Αρκεί κανείς να αναλογισθεί τί συνέπειες θα είχε η ζώνη αυτή στις σχέσεις της με τη Ρωσία. Η Ευρώπη ετοιμάζεται να υπογράψει ζώνη ελευθέρου εμπορίου με τη Βόρεια Αμερική. Η Ουκρανία, εάν υπέγραφε ζώνη ελευθέρου εμπορίου με την Ευρώπη, την ίδια στιγμή που έχει ειδικές εμπορικές σχέσεις με τη Ρωσία, αυτό θα σήμαινε ότι θα αποκτούσε μέσω Ευρώπης ελεύθερη εμπορική ζώνη και με τις ΗΠΑ.

Τί θα σήμαινε αυτό για τη Ρωσία, που οργανώνει, υπό την αιγίδα της, ζώνη ελευθέρου εμπορίου με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας; Θα αποκτούσε, μέσω Ουκρανίας, ελεύθερη ζώνη εμπορίου με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, που θα τίναζε στον αέρα, το σχέδιό της για ελεύθερη ζώνη εμπορίου με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας; Προφανώς, ένα τέτοιο ενδεχόμενο ήταν αδιανόητο για τη Ρωσία όπως είναι αδιανόητο να θέσει τέρμα στις στενές εμπορικές της σχέσεις με την Ανατολική ιδίως Ουκρανία, όπου πλειοψηφούν οι Ορθόδοξοι Ρωσικοί πληθυσμοί και όπου είναι συγκεντρωμένη επίσης η βαριά βιομηχανία της Ουκρανίας, που συνεργάζεται με τη Ρωσία.

Οργάνωση Μιάς Νέας Πορτοκαλί Επαναστάσεως με Ξένη Παρασκηνιακή Υποστήριξη

Ο Πρόεδρος Γιαννουκόβιτς χειρίσθηκε κατά τον ίδιο αξιοθρήνητο τρόπο τις διαδηλώσεις στην πλατεία Μαϊντάν του Κιέβου. Ήταν φανερό ότι πίσω από τις λαϊκές κινητοποιήσεις κατά του καθεστώτος, εξελισσόταν ένα συγκεκριμένο σενάριο, υποστηριζόμενο από ξένες δυνάμεις, που είχε ως στόχο να ανατρέψει το καθεστώς και να φέρει στην εξουσία φιλοδυτική κυβέρνηση.

Οι κινητοποιήσεις στην πλατεία έγιναν το προπέτασμα για την εφαρμογή αυτού του σεναρίου, για το οποίο επιστρατεύθηκαν, με πολιτικό κυνισμό, ακραίες πολιτικές δυνάμεις, με αναμφισβήτητες Ναζιστικές καταβολές, που σε άλλες χώρες καταγγέλλονται ως αντιδημοκρατικές και απαράδεκτες. Οι δυνάμεις αυτές υποστηρίχθηκαν, συγκεκριμένα, από τις ΗΠΑ και τη Γερμανία, παρά τους μεταξύ τους ανταγωνισμούς, όπως αποκαλύφθηκαν από την υποκλαπείσα τηλεφωνική συνομιλία της Αμερικανίδος υφυπουργού Βικτόριας Νούλαντ με τον Αμερικανό Πρέσβη στο Κίεβο.

Η ανατρεπτική δραστηριότητα της Γερμανίας στο Κίεβο σηματοδοτεί μια σημαντική στροφή στην πολιτική της Γερμανίας έναντι της Ρωσίας, της οποίας είναι ο σημαντικότερος οικονομικός εταίρος στην Ευρώπη. Η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων της ηπειρωτικής Ευρώπης (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία) υπεστήριζε, μέχρι προσφάτως, την ανάπτυξη της στρατηγικής οικονομικής συνεργασίας με τη Ρωσία. Η ευθυγράμμιση αυτή με την Αμερικανική πολιτική, υπό την πίεση των λεγομένων Ατλαντιστών, που είναι κυρίως η Μ. Βρετανία και οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης μ’ επικεφαλής την Πολωνία, δημιουργεί μια νέα κατάσταση στην Ευρώπη. Το φάσμα ενός νέου Ψυχρού Πολέμου και μιας νέας διαιρέσεως της Ευρώπης, εμφανίζεται πάλι στον ορίζοντα. Για την εξέλιξη αυτή φέρουν μεγάλες ευθύνες οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες, κατά πρώτο λόγο η Γερμανία, η οποία ενεργεί με μια νέα αυτοπεποίθηση, που της εμπνέει η δεσπόζουσα θέση που κατέκτησε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω του ευρώ και της Ευρωζώνης.

Προφανώς, με την αυτοπεποίθηση αυτή και με την ασφάλεια που της εμπνέει η Αμερικανική αιγίδα και συμπόρευση, πιστεύει ότι μπορεί να διεκδικήσει ζωτικό οικονομικό χώρο στην Ουκρανία, κατά το παράδειγμα της Κροατίας στη Γιουγκοσλαβία. Η Γερμανία έχει ήδη διαμορφώσει στην Ανατολική Ευρώπη μια αγορά, στην οποία κυριαρχεί. Έχει κάθε λόγο να θέλει να επεκτείνει και στην Ουκρανία την επιρροή και τα συμφέροντά της, εφόσον αυτό δεν τη θέτει αντιμέτωπη με ιδιαίτερους κινδύνους, λόγω Ρωσικής αντιδράσεως. Πιστεύει ότι ενεργεί εκ του ασφαλούς, εφόσον καλύπτεται από την Αμερικανική αιγίδα και εφόσον η σχέση αλληλεξαρτήσεως με τη Ρωσία στην ενέργεια, καθιστά απίθανη μια έντονη Ρωσική αντίδραση σ’ αυτό τον τομέα. Η Ρωσία προσπαθεί να προστατεύσει και να διατηρήσει τις ενεργειακές εξαγωγές της στην Ευρώπη, αντίθετα με την Αμερικανική πολιτική, που θέλει και ασκεί πιέσεις για τον περιορισμό τους.

Η Δυναμική Ρωσική Αντίδραση Υπενθύμισε ότι η Ρωσία του Πούτιν δεν Είναι η Ρωσία του Γιέλτσιν

Η δυναμική αντίδραση της Ρωσίας υπενθύμισε σε όλους πόσο σημαντική είναι η Ουκρανία για τη Ρωσία και πώς δεν μπορούν άλλες ξένες δυνάμεις να κάνουν σχέδια και να επεμβαίνουν στην Ουκρανία, χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν τα Ρωσικά συμφέροντα.

Η Ρωσία, με μια πρώτη κίνηση, έθεσε υπό τον άμεσο έλεγχό της την Κριμαία, που έχει ύψιστη στρατηγική σημασία για τη Ρωσία. Απέφυγε, για ευνόητους λόγους, να δώσει χαρακτήρα δικής της απροκάλυπτης στρατιωτικής επεμβάσεως, αν και στην ουσία αυτό έγινε. Προέβαλε σε πρώτη θέση την αυτονομία της Κριμαίας και το δικαίωμα αυτοδιαθέσεως των κατοίκων της, οι οποίοι, στη μεγάλη πλειοψηφία τους, είναι Ρώσοι. Ορίσθηκε γι’ αυτό δημοψήφισμα, που θα διεξαχθεί στις 30 Μαρτίου.

Το μοντέλο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για άλλες περιοχές στην Ανατολική Ουκρανία. Αυτό θα εξαρτηθεί από τί θα γίνει στο Κίεβο. Εάν παραμείνουν στην κυβέρνηση οι ακραίοι ζηλωτές του χιτλερισμού και άσπονδοι εχθροί της Ρωσίας, η τελευταία, συνεπικουρούμενη από τους Ρώσους και Ρωσόφιλους κατοίκους της Ανατολικής Ουκρανίας, δεν θα ανεχθεί αυτή την κατάσταση και θα αναζητήσει τρόπους για τη διατήρηση του ελέγχου της Ανατολικής Ουκρανίας.

Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος διαιρέσεως της χώρας εάν δεν υπάρξει διπλωματική λύση, που θα καθησυχάζει τους φόβους της Ρωσίας και θα λαμβάνει υπόψιν τις πραγματικότητες στην Ουκρανία και τα στρατηγικά της συμφέροντα. Η Ουκρανία βρίσκεται στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας και ο έλεγχός της από ξένες και αντι-Ρωσικές δυνάμεις, θα ήταν ευθεία απειλή στην ασφάλειά της.

Με δεδομένο τον βαθύ διχασμό της χώρας και τον έλεγχο της Δυτικής Ουκρανίας στο παρελθόν από άλλες Ευρωπαϊκές δυνάμεις, είναι πολύ πιθανόν ορισμένες από τις δυνάμεις αυτές να επιδιώκουν μια κάποιου είδους επιστροφή, μέσω της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, στη Δυτική Ουκρανία.

Η Ελλάδα δεν Έχει Κανένα Συμφέρον από την Αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου στην Ευρώπη 

Η αναβίωση του ψυχροπολεμικού κλίματος στην Ευρώπη, είναι μια μεγάλη οπισθοδρόμηση. Φέρουν γι’ αυτή μεγάλες ευθύνες οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες, με πρώτη τη Γερμανία. Η Ευρώπη της Μέρκελ και των ομοίων της έφερε ήδη πολλές διαψεύσεις και απογοητεύσεις. Δεν χρειάζεται να προστεθεί σ’ αυτές και η παλινδρόμηση σ’ έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, με άκριτη ευθυγράμμιση με την πολιτική των ΗΠΑ. Η τελευταία έχει τους δικούς της λόγους, που αναφέρθηκαν παραπάνω, για να αντιμάχεται την οικονομική συνεργασία και γενικά τις σχέσεις με τη Ρωσία.

Η Ελλάδα δεν έχει κανένα λόγο για να συνταχθεί με τέτοιου είδους πολιτικές, ούτε ακόμη με το πρόσχημα της Ευρωπαϊκής Προεδρίας. Η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Ευάγγελου Βενιζέλου στο Κίεβο έδωσε νομιμοποίηση σε μια απαράδεκτη και ουσιαστικά πραξικοπηματική κυβέρνηση. Οι δηλώσεις του κατά της Ρωσίας από το Κίεβο, ήταν ακόμη πιο απαράδεκτες από κάθε άποψη.

Η Ελλάδα πρέπει να συμβάλει, στο μέτρο των περιορισμένων δυνατοτήτων της, στην αποκλιμάκωση της κρίσεως. Η αποκλιμάκωση δεν μπορεί να επέλθει χωρίς ουσιαστικές εξελίξεις στο Κίεβο. Η Ελλάδα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στις συζητούμενες στην ΕΕ κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Δεν πρέπει σε καμια περίπτωση να δώσει τη συγκατάθεσή της για κυρώσεις, που θα οδηγούσαν σε πάγωμα των σχέσεών της με τη Ρωσία και που θα έπλητταν την οικονομία της, τον τουρισμό της και ιδίως την άμυνά της.
* Ο Περικλή Νεάρχου είναι Πρέσβης επί τιμή  
Το άρθρο αναρτήθηκε στο Crashonline στις 6/3/2014