Ανάλυση / Τι θα ακολουθήσει για τη Ρωσία στη Συρία μετά την ανατροπή του Άσαντ;

    Η απόσυρση στρατιωτικών πόρων από τη Ρωσία και τη Συρία προς την Ουκρανία και η μείωση της ικανότητάς της να προβάλλει σκληρή ισχύ σε πολλαπλές επιχηρήσεις. Τον Αύγουστο του 2022, η Ρωσία απομάκρυνε πυραύλους αεράμυνας S-300 από τη Μασγιάφ της Συρίας στο λιμάνι Νοβοροσίσκ της Μαύρης Θάλασσας....

Dr. Samuel Ramani *

Στις 8 Δεκεμβρίου, ο Πρόεδρος της Συρίας Μπασάρ Αλ Άσαντ έπεσε από την εξουσία μετά από μια επίθεση με ταχεία πυρά υπό την ηγεσία της ανταρτικής ομάδας Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS). Ενώ η αποπομπή του Άσαντ γιορτάστηκε ευρέως στη Συρία και σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο, η διάθεση στη Μόσχα ήταν πολύ λιγότερο αισιόδοξη.

Δήλωση του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών που κυκλοφόρησε λίγο μετά την άφιξη του Άσαντ στη Μόσχα ως αιτών πολιτικού ασύλου εξέφρασε «ακραία ανησυχία» για τα γεγονότα στη Συρία και δήλωσε ότι οι ρωσικές στρατιωτικές βάσεις στη Συρία βρίσκονται σε «υψηλό συναγερμό».

Λιγότερο από είκοσι τέσσερις ώρες πριν από την πτώση του Άσαντ, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ κατηγόρησε το HTS ως «τρομοκράτες» και δήλωσε ότι ήταν απαράδεκτο μια τέτοια ομάδα ανταρτών να καταλάβει το συριακό έδαφος.

Αν και η Ρωσία είχε εκφράσει αλληλεγγύη στον Άσαντ από τις πρώτες στιγμές έναρξης του συριακού εμφυλίου πολέμου το 2011 και παρενέβη στρατιωτικά για λογαριασμό του το 2015, το Κρεμλίνο δεν ανέπτυξε πόρους για να αποτρέψει την ανατροπή του.

Καθώς η εποχή μετά τον Άσαντ προμηνύεται, η Ρωσία αντιμετωπίζει την απώλεια της ναυτικής της βάσης Tartus και της αεροπορικής βάσης Khmeimim στη Συρία, και μια τεράστια απώλεια κύρους στη Μέση Ανατολή. Αυτή η διάβρωση του καθεστώτος θα μπορούσε να ωθήσει τη Ρωσία να προσπαθήσει να εμπλακεί ρεαλιστικά με τις νέες αρχές της Συρίας, παρόλο που η προθυμία τους να συνεργαστούν με τη Μόσχα είναι εξαιρετικά αβέβαιη.

Γιατί η Ρωσία στάθηκε δίπλα καθώς ο Άσαντ έπεσε από την εξουσία

Καθώς οι δυνάμεις του HTS ξεκίνησαν τον  επίθεσή τους στη Δαμασκό, η Ρωσία συνέχισε να υποστηρίζει στρατιωτικά τον Άσαντ. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στο Φόρουμ της Ντόχα στις 7 Δεκεμβρίου, ο Λαβρόφ επέμεινε ότι οι Ρωσικές Αεροδιαστημικές Δυνάμεις στο Χμεϊμίμ βοηθούσαν τον Συριακό Αραβικό Στρατό να «αποκρουσθεί τρομοκρατικές επιθέσεις». Η δήλωση Λαβρόφ θα μπορούσε να τεκμηριωθεί από το κύμα αεροπορικών επιθέσεων από ρωσικές και συριακές δυνάμεις στο Χαλέπι και στο Ιντλίμπ.

Ωστόσο, το μέγεθος της στρατιωτικής βοήθειας της Ρωσίας υστερούσε σημαντικά σε σύγκριση με την επιτυχημένη παρέμβασή της το 2015. Το περιορισμένο εύρος της δέσμευσης της Ρωσίας στον Άσαντ στις τελευταίες του ημέρες μπορεί να αποδοθεί σε δύο βασικούς παράγοντες.

Το πρώτο ήταν το στοιχείο αιφνιδιασμού που ήταν εγγενές στην επίθεση του HTS. Μετά την πτώση του Άσαντ, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ δήλωσε «Αυτό που συνέβη γενικά μάλλον εξέπληξε ολόκληρο τον κόσμο και δεν αποτελούμε εξαίρεση σε αυτή την περίπτωση». Η δήλωση του Πεσκόφ αντανακλούσε τη δημοφιλή άποψη στη Μόσχα ότι η επιστροφή του Άσαντ στον Αραβικό Σύνδεσμο τον Μάιο του 2023 σήμανε το τέλος των μεγάλων απειλών για το καθεστώς του.

Καθώς οι ομάδες της συριακής αντιπολίτευσης ήταν απομονωμένες από τους Άραβες εταίρους τους, το Κρεμλίνο ήταν βέβαιο ότι οι δυνάμεις των ανταρτών δεν θα είχαν επαρκείς δυνατότητες για να ξεκινήσουν μια μεγάλης κλίμακας επίθεση εναντίον του Άσαντ.

Αυτή η υπερβολική αυτοπεποίθηση έκανε τη Ρωσία να υποβαθμίσει την κλιμάκωση των στρατιωτικών συγκρούσεων στην Ιντλίμπ και τη μυστική στρατιωτική συσσώρευση του HTS γύρω από το Χαλέπι. Αντί να αναδιατάξει δυνάμεις για να υπερασπιστεί αυτές τις περιοχές έναντι μιας επίθεσης HTS, η Ρωσία επέλεξε να εγκαταστήσει εννέα θέσεις παρατήρησης κοντά στα συριακά Υψίπεδα του Γκολάν για να προστατεύεται από τις ισραηλινές εισβολές.

Ήταν μια στρατηγική γκάφα που επιδείνωσε την υποβάθμιση της Χεζμπολάχ από το Ισραήλ και των πολιτοφυλακών που ευθυγραμμίζονται με το Ιράν και άφησε τις δυνάμεις του Άσαντ εκτεθειμένες γύρω από τους βασικούς άξονες προέλασης του HTS.

Το δεύτερο ήταν η απόσυρση στρατιωτικών πόρων από τη Ρωσία και τη Συρία προς την Ουκρανία και η μείωση της ικανότητάς της να προβάλλει σκληρή ισχύ σε πολλαπλά θέατρα. Τον Αύγουστο του 2022, η Ρωσία απομάκρυνε πυραύλους αεράμυνας S-300 από τη Μασγιάφ της Συρίας στο λιμάνι Νοβοροσίσκ  της Μαύρης Θάλασσας. Ο αριθμός των ρωσικών στρατιωτικών θέσεων στη Συρία μειώθηκε από 132 σε 105 το 2023 πριν γνωρίσει μια μέτρια άνοδο σε 114 το 2024.

Η στελέχωση αυτών των εγκαταστάσεων έγινε θέμα ανησυχίας καθώς η ανταρσία του Ομίλου Wagner τον Ιούνιο του 2023 οδήγησε σε απελάσεις προσωπικού που δεν αντικαταστάθηκαν πλήρως. Μέχρι τη στιγμή της επίθεσης του HTS, η μόνη βιώσιμη επιλογή της Ρωσίας ήταν η αναδιάταξη μισθοφόρων του Αφρικανικού Σώματος στη Συρία, κάτι που θα ήταν μια χρονοβόρα διαδικασία.

Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης έχουν κάνει μια σπάνια παραδοχή των περιορισμών πόρων της χώρας τους τις τελευταίες ημέρες. Ένα άρθρο της Nezavisimaya Gazeta στις 2 Δεκεμβρίου παραδέχτηκε, «Οι προηγούμενοι δωρεάν πόροι προφανώς έχουν εξαφανιστεί - τώρα η ίδια η Ρωσία τους χρειάζεται αλλού. Συνεχίζοντας μια ειδική στρατιωτική επιχείρηση στο Ντονμπάς στη Νοβοροσίγια, απελευθερώνοντας την περιοχή του Κουρσκ και πραγματοποιώντας μαζικά πλήγματα σε σδυνάμεωντόχους στην Ουκρανία, η Ρωσία δύσκολα μπορεί να συμμετάσχει σε άλλη σύγκρουση με υψηλό βαθμό εμπλοκής».

Μετά την πτώση του Άσαντ, ο Ρώσος στρατιωτικός αναλυτής Ρουσλάν Πούχοφ παραδέχτηκε ότι η Ρωσία στερείται της ικανότητας για ουσιαστική προβολή σκληρής ισχύος έξω από την αυτοαποκαλούμενη σφαίρα επιρροής της στον μετασοβιετικό χώρο. Ο υπολογισμός ότι η αδράνεια θα ήταν μικρότερο κακό από μια αποτυχημένη παρέμβαση πιθανότατα έπεισε τη Ρωσία να μείνει στη θέση της.

Καταστροφικό πλήγμα για το κύρος της Ρωσίας

Η ταχεία κατάρρευση του Άσαντ έχει καταβαραθρώσει το καθεστώς της μεγάλης δύναμης της Ρωσίας στη Μεσόγειο. Λόγω του κλεισίματος του στενού του Βοσπόρου και της εκκένωσης των ναυτικών μέσων από την Ταρτούς, η Ρωσία δεν έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει θαλάσσιες επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας στη Μεσόγειο.

Εάν δεν επιτευχθεί ταχεία συμφωνία με τον Εθνικό Στρατό της Λιβύης (LNA) του Khalifa Haftar για μια εγκατάσταση στην ανατολική Λιβύη, η Ρωσία πιθανότατα θα υποστεί μακροχρόνια απομόνωση από τη Μεσόγειο και θα αντιμετωπίσει σοβαρές υλικοτεχνικές απώλειες στις επιχειρήσεις της στο Μάλι, στην Μπουρκίνα Φάσο, στην Κεντρική Αφρική Δημοκρατίας και Σουδάν.

Ο Nikolay Sukhov, εξέχων ειδικός στη Μέση Ανατολή στο think tank IMEMO RAS στη Μόσχα, περιέγραψε τη Συρία ως «σημείο άλματος προς την Αφρική» και προειδοποίησε ότι τα ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη δεν θα μπορούσαν πλέον να πραγματοποιούν απευθείας πτήσεις προς τα τεκτενόμενα στην αφρικανική ήπειρο. 

Η ήπια απάντηση της Ρωσίας στην επίθεση του HTS θα συντρίψει επίσης την ψευδαίσθηση δύναμης που καλλιεργήθηκε από την πρώτη της στρατιωτική επέμβαση στη Συρία. Η Ρωσία αναδείχθηκε μπροστά από τις ΗΠΑ ως επιθυμητός εξωτερικός εταίρος μεταξύ των αραβικών millennials στην Έρευνα Arab Youth 2018. Ο κύριος μοχλός αυτής της αλλαγής ήταν η αποφασιστική επέμβαση της Ρωσίας για λογαριασμό του Άσαντ στη Συρία, η οποία ενίσχυσε την εικόνα της Μόσχας ως πιστού συμμάχου σε μια περίοδο κρίσης.

Αυτή η έννοια της ρωσικής δύναμης αφαιρέθηκε ακόμη και από τους Άραβες νέους που ήταν βαθιά αντίθετοι στην κυριαρχία του Άσαντ στη Συρία. Καθώς η Ρωσία προώθησε επίσης το «συριακό μοντέλο» της καταπολέμησης της εξέγερσης σε πελάτες στην Υποσαχάρια Αφρική, ένα βασικό συστατικό των μηνυμάτων της πρέπει να επεξεργαστεί εκ νέου.

Η υποστήριξη της Τουρκίας για την ανατροπή του Άσαντ από το HTS θα μπορούσε επίσης να εντείνει τις σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας. Ο φασίστας φιλόσοφος Αλεξάντερ Ντούγκιν απάντησε στην πτώση του Άσαντ με την ακόλουθη προειδοποιητική βολή προς την Τουρκία: «Η Ρωσία δεν θα κάνει κακό στην Τουρκία. Στα σίγουρα. Αλλά μετά από τέτοια προδοσία, είναι δύσκολο να ελπίζουμε ότι η Ρωσία θα έρθει να βοηθήσει την Τουρκία σε περίπτωση προβλημάτων».

Καθώς η Τουρκία αποτελεί βασικό σωσίβιο για την αποφυγή των δυτικών κυρώσεων από τη Ρωσία, μια κρίση στις σχέσεις με τη Συρία θα μπορούσε να έχει εκτεταμένες οικονομικές επιπτώσεις για τη Μόσχα.

Η πιθανή εμπλοκή της Ρωσίας με τις νέες αρχές της Συρίας

Μετά την ανατροπή του Άσαντ, ο Πρόεδρος της Επιτροπής Άμυνας της Κρατικής Δούμας, Αντρέι Καρταπόλοφ επιβεβαίωσε ότι η ρωσική πρεσβεία στη Δαμασκό είχε δημιουργήσει γραμμές επικοινωνίας με το HTS. Ο Πεσκόφ υποστήριξε τα σχόλια του Καρταπόλοφ υπογραμμίζοντας τη σημασία του διαλόγου για τη διατήρηση των ρωσικών βάσεων στη Συρία. Μια έντονη αντίθεση με τα σχόλια των ρωσικών μέσων ενημέρωσης, τα οποία απεικόνιζαν την άνοδο του HTS ως προϊόν του πολέμου διαμεσολαβητών του ΝΑΤΟ εναντίον του συριακού κράτους.

Ο διάλογος της Ρωσίας με το HTS αντικατοπτρίζει τις προσεγγίσεις της στον Αιγύπτιο πρόεδρο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, Μοχάμεντ Μόρσι το 2012 και την αυξανόμενη συνεργασία με τους Ταλιμπάν από τότε που ανέλαβε την εξουσία στο Αφγανιστάν το 2021. Αυτές οι δεσμεύσεις δεν ματαιώθηκαν από τον χαρακτηρισμό των Αδελφών Μουσουλμάνων και των Ταλιμπάν ως τρομοκρατικές ομάδες από τη Ρωσία. Η Ρωσία χρησιμοποίησε επίσης τη μορφή διαπραγματεύσεων της Αστάνα για να συνεργαστεί με στελέχη της συριακής αντιπολίτευσης, όπως ο Μοχάμεντ Αλούς του Τζάις αλ-Ισλάμ και ο Ζακαρία Μαλαχιφτζί του Φαστακίμ. 

Για να αποκαλυφθεί ουσιαστική εμπλοκή με το HTS στις στρατιωτικές του βάσεις, η Ρωσία θα πρέπει σχεδόν σίγουρα να βοηθήσει τις προσπάθειες για την κατάργηση της ομάδας ως τρομοκρατικής οργάνωσης που έχει χαρακτηρίσει ο ΟΗΕ.

Ο Ειδικός Απεσταλμένος του ΟΗΕ για τη Συρία, Γκέιρ Πέντερσεν, έχει υποστηρίξει αυτή την προοπτική, υπό τον όρο ότι το HTS κυβερνά τη Συρία με πιο πλουραλιστικό τρόπο από ό,τι στην Ιντλίμπ. Παρά τη γενική της περιφρόνηση για τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου στη Συρία, η μόνιμη συμμετοχή της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ σημαίνει ότι το HTS θα πρέπει να συνεργαστεί μαζί του για να διαγραφεί από τον κατάλογο. 

Η ταχεία κατάρρευση του καθεστώτος του Άσαντ ταπείνωσε τη Ρωσία σε μια εποχή που προσπαθεί να προβάλει δύναμη ενόψει πιθανών διαπραγματεύσεων για την Ουκρανία. Το HTS κρατά τώρα το κλειδί για τη διατήρηση της θέσης της ρωσικής μεγάλης δύναμης στη Μέση Ανατολή.

____________________________________________

(*) Ο Dr. Samuel Ramani (Σαμουέλ Ραμάνι) είναι Associate Fellow στο Royal United Services Institute (RUSI) think tank και Διευθύνων Σύμβουλος της Pangea Geopolitical Risk. Ο Samuel είναι συγγραφέας δύο πρόσφατων βιβλίων για τη ρωσική εξωτερική πολιτική: Η Ρωσία στην Αφρική και ο Πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία και είναι τακτικός σχολιαστής για τις υποθέσεις της Μέσης Ανατολής για το BBC, το Sky News, το Al Jazeera και το CNN International.