.png)
Θα μπορούσε να υπάρχει μεγαλύτερη καταδίκη ενός συστήματος από το ότι δημιουργεί επιδημία ψυχικών ασθενειών; Άγχος, στρες, κοινωνική φοβία, διαταραχές που σχετίζονται με τη λήψη τροφής, τάσεις αυτοκαταστροφής και μοναξιά πλήττουν σήμερα ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Τα πιο πρόσφατα συγκλονιστικά στοιχεία για την ψυχική υγεία των παιδιών στην Αγγλία αντανακλούν μια παγκόσμια κρίση....
του Τζορτζ Μόμπιοτ*
Υπάρχει πλήθος και άλλων, δευτερευόντων, λόγων γι' αυτά τα δεινά, αλλά μου φαίνεται ότι η υποκείμενη αιτία είναι ίδια παντού: τα ανθρώπινα όντα, τα υπερκοινωνικά θηλαστικά, των οποίων ο εγκέφαλος είναι φτιαγμένος για να ανταποκρίνεται σε άλλους ανθρώπους, αποσπώνται, διαχωρίζονται. Η οικονομική και τεχνολογική αλλαγή παίζει μείζονα ρόλο, όπως και η ιδεολογία. Αν και η ευημερία μας συνδέεται αδιάρρηκτα με τις ζωές των άλλων, όπου βρεθούμε και όπου σταθούμε ακούμε να μας λένε ότι θα ευημερήσουμε μέσω του ανταγωνιστικού ιδιοτελούς συμφέροντος και του ακραίου ατομισμού.
Στη Βρετανία, άνθρωποι που έχουν περάσει όλη τη ζωή τους σε ευχάριστα αίθρια –στο σχολείο, στο κολέγιο, στα μπαρ, στο κοινοβούλιο-- μας διδάσκουν πώς να στεκόμαστε στα δικά μας πόδια. Κάθε έτος που περνάει, το σύστημα εκπαίδευσης γίνεται όλο και πιο βίαια ανταγωνιστικό. Η εξεύρεση δουλειάς είναι καθημερινή μάχη, μέχρι θανάτου σχεδόν, με ένα πλήθος άλλων απελπισμένων ανθρώπων που διαγκωνίζονται για όλο και λιγότερες θέσεις εργασίας. Οι μοντέρνοι επιστάτες των φτωχών τούς αποδίδουν ατομικές ευθύνες για την οικονομική τους κατάσταση. Ατέλειωτοι διαγωνισμοί στην τηλεόραση τροφοδοτούν απίθανες προσδοκίες σαν συμβόλαια αληθινών ευκαιριών.
Ο καταναλωτισμός γεμίζει το κοινωνικό κενό. Όμως, αντί να θεραπεύσει την ασθένεια της απομόνωσης εντείνει τις κοινωνικές συγκρίσεις μέχρι το σημείο που , έχοντας καταναλώσει όλα τα άλλα, αρχίζουμε να κάνουμε θηράματα τους εαυτούς μας. Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης μας φέρνουν πιο κοντά και ταυτόχρονα μας απομακρύνουν, επιτρέποντας να ποσοτικοποιούμε επακριβώς την κοινωνική θέση μας και να βλέπουμε ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν περισσότερους φίλους και οπαδούς από ό,τι εμείς.
Όπως έχει τεκμηριώσει στέρεα η Ράινον Λούσι Κόσλετ, τα κορίτσια και οι νεαρές γυναίκες αλλάζουν συνεχώς τις φωτογραφίες που ανεβάζουν στο διαδίκτυο για να δείχνουν όλο και πιο αρυτίδωτες και αδύνατες. Ορισμένα τηλέφωνα, χρησιμοποιώντας τα περιβάλλοντα “ομορφιάς”, το κάνουν για λογαριασμό σας χωρίς να ρωτούν. Τώρα μπορείτε να γίνετε η δική σας φαντασίωση για το λεπτό σώμα. Καλώς ήλθατε στη μεταχομπσιανή δυστοπία: στον πόλεμο όλων εναντίον του εαυτού τους.
Είναι να απορεί κανείς για το ότι, στους μοναχικούς εσωτερικούς κόσμους όπου το άγγιγμα έχει αντικατασταθεί από το ρετουσάρισμα, αυτές οι νεαρές γυναίκες βυθίζονται στο ψυχικό στρες; Μια πρόσφατη έρευνα στην Αγγλία δείχνει ότι μία στις τέσσερις γυναίκες ηλικίας 16-24 ετών βλάπτει τον εαυτό της και μία στις οκτώ υποφέρει πλέον από τη διαταραχή του μετατραυματικού στρες. Άγχος, κατάθλιψη, φοβίες ή εμμονικός καταναγκασμός πλήττουν το 26% των γυναικών αυτής της ομάδας. Πρόκειται ακριβώς για μια κρίση της δημόσιας υγείας.
Εάν η διάρρηξη των κοινωνικών δεσμών δεν αντιμετωπίζεται εξίσου σοβαρά με τα σπασμένα ισχία, αυτό οφείλεται στο ότι δεν μπορούμε να τη δούμε. Μια σειρά από εξαιρετικές εργασίες υποδεικνύουν ότι η κοινωνική οδύνη και η φυσική οδύνη γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας από τα ίδια νευρικά κυκλώματα. Αυτό μπορεί να εξηγεί το γιατί , σε πολλές γλώσσες, είναι δύσκολο να περιγραφεί η ρήξη των κοινωνικών δεσμών χωρίς να χρησιμοποιηθούν λέξεις που υποδηλώνουν φυσικό πόνο και τραύμα. Τόσο στους ανθρώπους όσο και στα άλλα κοινωνικά θηλαστικά, η κοινωνική επαφή μειώνει τον φυσικό πόνο. Γι' αυτό αγκαλιάζουμε τα παιδιά μας όταν χτυπάνε: η στοργή είναι ισχυρό αναλγητικό. Τα οπιοειδή ανακουφίζουν τόσο την φυσική αγωνία όσο και το στρες του αποχωρισμού. Ίσως αυτό να εξηγεί τη σχέση ανάμεσα στην κοινωνική απομόνωση και στον εθισμό στα ναρκωτικά.
Πειράματα, τα συμπεράσματα των οποίων δημοσίευσε το περιοδικό Physiology & Behaviour τον περασμένο μήνα, δείχνουν ότι αν τα θηλαστικά είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν ανάμεσα στον φυσικό πόνο και την απομόνωση, θα επέλεγαν τον φυσικό πόνο. Οι πίθηκοι καπουτσίνοι που στερούνται τροφή και επαφή επί 22 ώρες περιμένουν να ενωθούν πρώτα με τους συντρόφους τους και μετά τρώνε. Τα παιδιά που τα αντιμετωπίζουν με συναισθηματική αδιαφορία υφίστανται, σύμφωνα με κάποια ευρήματα, χειρότερες συνέπειες στην ψυχική τους υγεία από ό,τι τα παιδιά που βιώνουν συναισθηματική αδιαφορία και φυσική κακοποίηση: όσο κι αν είναι απεχθής, η βία εμπεριέχει προσοχή και επαφή. Η βλάβη που προκαλεί κανείς στον εαυτό του συχνά χρησιμοποιείται σαν μια απόπειρα να ανακουφιστεί από τα ψυχικά δεινά: άλλη μια ένδειξη ότι ο φυσικός πόνος δεν είναι τόσο ισχυρός όσο ο συναισθηματικός πόνος. Το σύστημα των φυλακών που γνωρίζει πολύ καλά ότι αυτό ισχύει, χρησιμοποιεί ως ένα από τα πιο αποτελεσματικά βασανιστήρια την απομόνωση.
Δεν είναι καθόλου δύσκολο να διαπιστώσει κανείς ποιες θα μπορούσαν να είναι οι εξελικτικές αιτίες της κοινωνικής οδύνης. Η επιβίωση των κοινωνικών θηλαστικών ενισχύθηκε τα μέγιστα όταν ανέπτυξαν ακατάλυτους δεσμούς με την υπόλοιπη αγέλη. Τα απομονωμένα και περιθωριοποιημένα ζώα ήταν πιο εύκολη λεία για τα αρπακτικά ή δυσκολεύονταν να βρουν τροφή. Όπως ο φυσικός πόνος μας προστατεύει από το φυσικό τραύμα, ο συναισθηματικός πόνος μας προστατεύει από το κοινωνικό τραύμα. Μας οδηγεί να επανασυνδεθούμε. Όμως, για πολλούς ανθρώπους αυτό είναι σχεδόν αδύνατον.
Δεν προκαλεί έκπληξη το ότι η κοινωνική απομόνωση συνδέεται στενά με την κατάθλιψη, τις αυτοκτονίες, το άγχος, την αϋπνία, το φόβο και την αίσθηση της απειλής. Περισσότερη έκπληξη προκαλεί η ανακάλυψη του φάσματος των φυσικών ασθενειών που προκαλεί ή επιδεινώνει. Ανάμεσα στους χρονίως μοναχικούς ανθρώπους κοινές είναι η άνοια, η υψηλή αρτηριακή πίεση, οι στεφανιαία νόσος, τα εγκεφαλικά, η χαμηλή αντίσταση στους ιούς, ακόμη και τα ατυχήματα. Η μοναξιά έχει συγκρίσιμο αντίκτυπο στην υγεία με το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα: αυξάνει τον κίνδυνο πρώιμου θανάτου κατά 26% . Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι ενισχύει την παραγωγή της κορτιζόλης, που είναι η ορμόνη του στρες, η οποία καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Μελέτες σε ανθρώπους και ζώα υποδεικνύουν μια αιτία για την πολυφαγία: η απομόνωση μειώνει τον έλεγχο της παρόρμησης, οδηγώντας σε παχυσαρκία. Εφόσον όσοι βρίσκονται στο χαμηλότερο σκαλοπάτι της κοινωνικοοικονομικής κλίμακας είναι πιθανότερο να υποφέρουν από μοναξιά, άραγε δίνεται έτσι μια εξήγηση για τη στενή σχέση της φτώχειας με την παχυσαρκία;
Ο καθένας μπορεί να δει ότι πάει στραβά κάτι πολύ πιο σημαντικό από τα περισσότερα θέματα με τα οποία δυσανασχετούμε. Γιατί λοιπόν εμπλεκόμαστε σ΄ αυτή τη φρενίτιδα της περιβαλλοντικής καταστροφής και της κοινωνικής εξάρθρωσης που κατατρώει τον κόσμο και καταστρέφει εμάς τους ίδιους, αν όλα αυτά προκαλούν αφόρητη οδύνη; Δεν θα έπρεπε όλα αυτά τα θέματα να καίνε τα χείλη όλων στη δημόσια ζωή;
Υπάρχουν ορισμένα θαυμάσια φιλανθρωπικά ιδρύματα που κάνουν ό,τι μπορούν για να πολεμήσουν αυτή την πλημμυρίδα, με ορισμένα από τα οποία σκοπεύω να συνεργαστώ ως μέρος του σχεδίου μου για τη μοναξιά. Αλλά για κάθε ένα άτομο στο οποίο φτάνουν, πολλά άλλα προσπερνιούνται.
Όλα αυτά δεν απαιτούν μια πολιτική αντίδραση. Απαιτούν κάτι πολύ μεγαλύτερο: την επανεκτίμηση της κοσμοθεώρησης στο σύνολό της. Απ' όλες τις φαντασιώσεις των ανθρώπων, η ιδέα ότι μπορούμε να ζούμε μόνοι είναι η πιο παράλογη και ίσως η πιο επικίνδυνη. Θα σταθούμε ο ένας δίπλα στον άλλο ή θα διαλυθούμε.
Στη Βρετανία, άνθρωποι που έχουν περάσει όλη τη ζωή τους σε ευχάριστα αίθρια –στο σχολείο, στο κολέγιο, στα μπαρ, στο κοινοβούλιο-- μας διδάσκουν πώς να στεκόμαστε στα δικά μας πόδια. Κάθε έτος που περνάει, το σύστημα εκπαίδευσης γίνεται όλο και πιο βίαια ανταγωνιστικό. Η εξεύρεση δουλειάς είναι καθημερινή μάχη, μέχρι θανάτου σχεδόν, με ένα πλήθος άλλων απελπισμένων ανθρώπων που διαγκωνίζονται για όλο και λιγότερες θέσεις εργασίας. Οι μοντέρνοι επιστάτες των φτωχών τούς αποδίδουν ατομικές ευθύνες για την οικονομική τους κατάσταση. Ατέλειωτοι διαγωνισμοί στην τηλεόραση τροφοδοτούν απίθανες προσδοκίες σαν συμβόλαια αληθινών ευκαιριών.
Ο καταναλωτισμός γεμίζει το κοινωνικό κενό. Όμως, αντί να θεραπεύσει την ασθένεια της απομόνωσης εντείνει τις κοινωνικές συγκρίσεις μέχρι το σημείο που , έχοντας καταναλώσει όλα τα άλλα, αρχίζουμε να κάνουμε θηράματα τους εαυτούς μας. Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης μας φέρνουν πιο κοντά και ταυτόχρονα μας απομακρύνουν, επιτρέποντας να ποσοτικοποιούμε επακριβώς την κοινωνική θέση μας και να βλέπουμε ότι οι άλλοι άνθρωποι έχουν περισσότερους φίλους και οπαδούς από ό,τι εμείς.
Όπως έχει τεκμηριώσει στέρεα η Ράινον Λούσι Κόσλετ, τα κορίτσια και οι νεαρές γυναίκες αλλάζουν συνεχώς τις φωτογραφίες που ανεβάζουν στο διαδίκτυο για να δείχνουν όλο και πιο αρυτίδωτες και αδύνατες. Ορισμένα τηλέφωνα, χρησιμοποιώντας τα περιβάλλοντα “ομορφιάς”, το κάνουν για λογαριασμό σας χωρίς να ρωτούν. Τώρα μπορείτε να γίνετε η δική σας φαντασίωση για το λεπτό σώμα. Καλώς ήλθατε στη μεταχομπσιανή δυστοπία: στον πόλεμο όλων εναντίον του εαυτού τους.
Είναι να απορεί κανείς για το ότι, στους μοναχικούς εσωτερικούς κόσμους όπου το άγγιγμα έχει αντικατασταθεί από το ρετουσάρισμα, αυτές οι νεαρές γυναίκες βυθίζονται στο ψυχικό στρες; Μια πρόσφατη έρευνα στην Αγγλία δείχνει ότι μία στις τέσσερις γυναίκες ηλικίας 16-24 ετών βλάπτει τον εαυτό της και μία στις οκτώ υποφέρει πλέον από τη διαταραχή του μετατραυματικού στρες. Άγχος, κατάθλιψη, φοβίες ή εμμονικός καταναγκασμός πλήττουν το 26% των γυναικών αυτής της ομάδας. Πρόκειται ακριβώς για μια κρίση της δημόσιας υγείας.
Εάν η διάρρηξη των κοινωνικών δεσμών δεν αντιμετωπίζεται εξίσου σοβαρά με τα σπασμένα ισχία, αυτό οφείλεται στο ότι δεν μπορούμε να τη δούμε. Μια σειρά από εξαιρετικές εργασίες υποδεικνύουν ότι η κοινωνική οδύνη και η φυσική οδύνη γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας από τα ίδια νευρικά κυκλώματα. Αυτό μπορεί να εξηγεί το γιατί , σε πολλές γλώσσες, είναι δύσκολο να περιγραφεί η ρήξη των κοινωνικών δεσμών χωρίς να χρησιμοποιηθούν λέξεις που υποδηλώνουν φυσικό πόνο και τραύμα. Τόσο στους ανθρώπους όσο και στα άλλα κοινωνικά θηλαστικά, η κοινωνική επαφή μειώνει τον φυσικό πόνο. Γι' αυτό αγκαλιάζουμε τα παιδιά μας όταν χτυπάνε: η στοργή είναι ισχυρό αναλγητικό. Τα οπιοειδή ανακουφίζουν τόσο την φυσική αγωνία όσο και το στρες του αποχωρισμού. Ίσως αυτό να εξηγεί τη σχέση ανάμεσα στην κοινωνική απομόνωση και στον εθισμό στα ναρκωτικά.
Πειράματα, τα συμπεράσματα των οποίων δημοσίευσε το περιοδικό Physiology & Behaviour τον περασμένο μήνα, δείχνουν ότι αν τα θηλαστικά είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν ανάμεσα στον φυσικό πόνο και την απομόνωση, θα επέλεγαν τον φυσικό πόνο. Οι πίθηκοι καπουτσίνοι που στερούνται τροφή και επαφή επί 22 ώρες περιμένουν να ενωθούν πρώτα με τους συντρόφους τους και μετά τρώνε. Τα παιδιά που τα αντιμετωπίζουν με συναισθηματική αδιαφορία υφίστανται, σύμφωνα με κάποια ευρήματα, χειρότερες συνέπειες στην ψυχική τους υγεία από ό,τι τα παιδιά που βιώνουν συναισθηματική αδιαφορία και φυσική κακοποίηση: όσο κι αν είναι απεχθής, η βία εμπεριέχει προσοχή και επαφή. Η βλάβη που προκαλεί κανείς στον εαυτό του συχνά χρησιμοποιείται σαν μια απόπειρα να ανακουφιστεί από τα ψυχικά δεινά: άλλη μια ένδειξη ότι ο φυσικός πόνος δεν είναι τόσο ισχυρός όσο ο συναισθηματικός πόνος. Το σύστημα των φυλακών που γνωρίζει πολύ καλά ότι αυτό ισχύει, χρησιμοποιεί ως ένα από τα πιο αποτελεσματικά βασανιστήρια την απομόνωση.
Δεν είναι καθόλου δύσκολο να διαπιστώσει κανείς ποιες θα μπορούσαν να είναι οι εξελικτικές αιτίες της κοινωνικής οδύνης. Η επιβίωση των κοινωνικών θηλαστικών ενισχύθηκε τα μέγιστα όταν ανέπτυξαν ακατάλυτους δεσμούς με την υπόλοιπη αγέλη. Τα απομονωμένα και περιθωριοποιημένα ζώα ήταν πιο εύκολη λεία για τα αρπακτικά ή δυσκολεύονταν να βρουν τροφή. Όπως ο φυσικός πόνος μας προστατεύει από το φυσικό τραύμα, ο συναισθηματικός πόνος μας προστατεύει από το κοινωνικό τραύμα. Μας οδηγεί να επανασυνδεθούμε. Όμως, για πολλούς ανθρώπους αυτό είναι σχεδόν αδύνατον.
Δεν προκαλεί έκπληξη το ότι η κοινωνική απομόνωση συνδέεται στενά με την κατάθλιψη, τις αυτοκτονίες, το άγχος, την αϋπνία, το φόβο και την αίσθηση της απειλής. Περισσότερη έκπληξη προκαλεί η ανακάλυψη του φάσματος των φυσικών ασθενειών που προκαλεί ή επιδεινώνει. Ανάμεσα στους χρονίως μοναχικούς ανθρώπους κοινές είναι η άνοια, η υψηλή αρτηριακή πίεση, οι στεφανιαία νόσος, τα εγκεφαλικά, η χαμηλή αντίσταση στους ιούς, ακόμη και τα ατυχήματα. Η μοναξιά έχει συγκρίσιμο αντίκτυπο στην υγεία με το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα: αυξάνει τον κίνδυνο πρώιμου θανάτου κατά 26% . Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι ενισχύει την παραγωγή της κορτιζόλης, που είναι η ορμόνη του στρες, η οποία καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Μελέτες σε ανθρώπους και ζώα υποδεικνύουν μια αιτία για την πολυφαγία: η απομόνωση μειώνει τον έλεγχο της παρόρμησης, οδηγώντας σε παχυσαρκία. Εφόσον όσοι βρίσκονται στο χαμηλότερο σκαλοπάτι της κοινωνικοοικονομικής κλίμακας είναι πιθανότερο να υποφέρουν από μοναξιά, άραγε δίνεται έτσι μια εξήγηση για τη στενή σχέση της φτώχειας με την παχυσαρκία;
Ο καθένας μπορεί να δει ότι πάει στραβά κάτι πολύ πιο σημαντικό από τα περισσότερα θέματα με τα οποία δυσανασχετούμε. Γιατί λοιπόν εμπλεκόμαστε σ΄ αυτή τη φρενίτιδα της περιβαλλοντικής καταστροφής και της κοινωνικής εξάρθρωσης που κατατρώει τον κόσμο και καταστρέφει εμάς τους ίδιους, αν όλα αυτά προκαλούν αφόρητη οδύνη; Δεν θα έπρεπε όλα αυτά τα θέματα να καίνε τα χείλη όλων στη δημόσια ζωή;
Υπάρχουν ορισμένα θαυμάσια φιλανθρωπικά ιδρύματα που κάνουν ό,τι μπορούν για να πολεμήσουν αυτή την πλημμυρίδα, με ορισμένα από τα οποία σκοπεύω να συνεργαστώ ως μέρος του σχεδίου μου για τη μοναξιά. Αλλά για κάθε ένα άτομο στο οποίο φτάνουν, πολλά άλλα προσπερνιούνται.
Όλα αυτά δεν απαιτούν μια πολιτική αντίδραση. Απαιτούν κάτι πολύ μεγαλύτερο: την επανεκτίμηση της κοσμοθεώρησης στο σύνολό της. Απ' όλες τις φαντασιώσεις των ανθρώπων, η ιδέα ότι μπορούμε να ζούμε μόνοι είναι η πιο παράλογη και ίσως η πιο επικίνδυνη. Θα σταθούμε ο ένας δίπλα στον άλλο ή θα διαλυθούμε.
πηγή: sxedio-b.gr
